Απο το placebo στο nocebo

Αρκετοί αναγνώστες του προηγούμενου άρθρου μου ζήτησαν να αναφέρω το μηχανισμό δράσης του placebo. Οι έρευνες έχουν οδηγήσει μέχρι σήμερα στη διατύπωση τριών θεωριών για την ύπαρξη του φαινομένου placebo:

Θεωρία των ενδορφινών:

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντιδρά θετικά στην ιδέα λήψης ενός φαρμάκου που (πιστεύει ότι )θα αποκαταστήσει την υγεία του. Η αντίδραση του εγκεφάλου συνίσταται στην έκκληση ενδορφινών που αποτελούν το φυσικό παυσίπονο του οργανισμού. Οι Howard Fields, Donald Price, et al., κατάφεραν να αναστείλουν με Ναλοξόνη (ανταγωνιστής οπιοειδών) την αναλγησία που είχε προκληθεί από χορήγηση placebo

Θεωρία του Pavlov:

Με απλά λόγια, ο εγκέφαλος μαθαίνει ότι εάν η πρώτες του επαφές με τον ιατρό ή το φαρμακοποιό τον οδήγησε στη λήψη ενός φαρμάκου οδηγώντας τον έτσι στην αποκατάσταση της υγείας του, έκτοτε, κάθε φορά που θα έρχεται σε επαφή με τους συγκεκριμένους επιστήμονες θα λαμβάνει θεραπεία η οποία σίγουρα θα αποκαθιστά την υγεία του. Εάν τώρα αντικατασταθεί η πραγματική θεραπεία με το εικονικό φάρμακο, ο εγκέφαλος απαντά «Παυλωφικά» λόγω του φαινομένου της λευκής μπλούζας.

Θεωρία της προσδοκίας:

Με απλά λόγια, πρόκειται για την περίπτωση του παρατηρητή που επηρεάζει το ίδιο το πείραμα που κάνει: Ο ασθενής προσδοκά τόσο πολύ ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα στη θεραπεία, ώστε να αναζητεί εκ των προτέρων να το αποδείξει με στοιχεία. Το μοντέλο της προσδοκίας είναι γνωστό κι από άλλες περιπτώσεις της ψυχολογίας. Για παράδειγμα υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν τόσο πολύ ότι θα ακούσουν κρυμμένα μηνύματα εάν ακούσουν ένα τραγούδι ανάποδα, που τελικά όταν κατά λάθος παιχθεί το τραγούδι ανάποδα, εκείνοι ακούνε τα μηνύματα που προσδοκούσαν να ακούσουν, χωρίς αυτό μα επιβεβαιώνεται από ουδέτερους παρατηρητές.

Γενετική θεωρία.

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή που είναι σχετικά πρόσφατη, ορισμένοι άνθρωποι αντιδρούν θετικότερα στο placebo σε σχέση με άλλους, λόγω έκφρασης συγκεκριμένων γονιδίων που μάλιστα σχετίζονται με την επαγωγή ή μη επαγωγή της κατάθλιψης. Πιστεύεται ότι η απομόνωση των γονιδίων αυτών θα μας δώσει το γενετικό προφίλ που θα πρέπει να έχουν οι άνθρωποι που συμμετέχουν στις κλινικές δοκιμές των φαρμάκων ούτως ώστε να μηδενιστεί το φαινόμενο placebo.

Την στιγμή που μελετάται η σύνθεση των παραπάνω θεωριών για το placebo, μια νέα λέξη εμφανίζεται δειλά-δειλά στη βιβλιογραφία από το 1990 περίπου και μετά. Πρόκειται για τη λέξη Nocebo [θα (σε) βλάψω] που στην κυριολεξία αποτελεί το κατοπτρικό είδωλο της λέξης placebo [θα (σε) ευχαριστήσω]. Η λέξη παράγεται από το λατινικό ρήμα Nocere που σημαίνει προξενώ ζημιά.

Η ανάγκη για την εμφάνιση της λέξης αυτής ήταν η παρατήρηση ότι όπως υπάρχουν ασθενείς που θεραπεύονται με την εικονική θεραπεία επειδή πιστεύουν ότι θα θεραπευτούν (placebo effect) έτσι υπάρχουν και ασθενείς στους οποίους ακόμη και η εικονική θεραπεία τους προξενεί ανεπιθύμητες ενέργειες επειδή πιστεύουν ότι οποιοδήποτε φάρμακο κι αν λάβουν, αυτό θα τους βλάψει (Nocebo effect). H έννοια του nocebo είναι πολύ γνωστή στην εθνοφαρμακολογία, λόγω της εξοικείωσης των επιστημόνων με την έννοια του Voodoo.

Ο διαχωρισμός της έννοιας του nocebo από την έννοια του placebo, καθώς και η χρήση σύγχρονης τεχνολογίας και γοννιδιωματικής για την τελική επίλυση του προβλήματος της θετικής ή αρνητικής ψυχολογικής επίδρασης στη φαρμακοθεραπεία, αναμένεται να επιφέρει εξελίξεις που θα οδηγήσουν σε περαιτέρω βελτίωση του τρόπου με τον οποίον γίνονται οι κλινικές δοκιμές των φαρμάκων.