29/1/09

Popeye The sailor man



Το 1929, στο Chester, μια μικρή πόλη του Illinois, δημιουργήθηκε ένας από τους αξέχαστους ήρωες της παιδικής μας ηλικίας: Ο Ποπάϋ. Δημιουργός του, ήταν ο ταλαντούχος σκηνοθέτης Elzie Crisler Segar (1894-1938), o οποίος εργαζόταν εκείνη την εποχή στη « Λυρική σκηνή» της πόλης.
Ο Segar, συνήθιζε να συχνάζει τα μεσημέρια στο saloon που βρισκόταν απέναντι από τη Λυρική. Εκεί όμως σύχναζε και ένας γραφικός τύπος, πασίγνωστος σε όλη την πόλη, ο Frank Rocky Fiegel. O Fiegel είχε μεγάλη φήμη για τα ασυνήθιστα μεγάλα μπράτσα του που τον βοηθούσαν στην εμπλοκή του σε καυγάδες, αλλά και για την αφέλεια και την καλοσύνη του. Ο Fiegel που είχε δουλέψει αρκετά χρόνια σαν ναυτικός, ήταν επίσης γνωστός για την αδυναμία του στο σπανάκι, που τον βοηθούσε να μην πάθει σκορβούτο.


Ένα σοβαρό γεγονός από τη ζωή του Segar τον έκανε να περάσει στον Ποπάϋ τη συνήθεια του Fiegel να τρώει σπανάκι: Ο Segar έπασχε από τη νόσο του Hodgkin από την ηλικία των 10 χρόνων. Η νόσος του Hodgkin είναι μια μορφή κακοήθους αναιμίας. Και όπως όλες οι αναιμίες, χρειάζεται σίδηρος για την καταπολέμησή της. Οι ιατροί συνέστησαν στον Segar να τρώει σπανάκι.
Ο λόγος της σύστασης αυτής ήταν η δημοσίευση του Γερμανού Φαρμακοποιού Tschrich το 1890, ότι το σπανάκι περιέχει μεγάλες ποσότητες σιδήρου. Ο Tschrich ήταν καθηγητής Φαρμακογνωσίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, και οι ανακαλύψεις του γίνονταν δεκτές με διθυραμβικές κριτικές. Έτσι, το σπανάκι άρχισε να γίνεται της μόδας στους επιστημονικούς κύκλους.
Οι Φαρμακοποιοί του Chester χορηγούσαν στον δημιουργό του Ποπάϋ ένα σκεύασμα που το παρασκεύαζαν με εκχύλιση του σπανακιού από ένα μείγμα ελαιόλαδου και καστορέλαιου. Η ανακούφιση που ένιωθε ο Segar από την χρήση του παρασκευάσματος αυτού ήταν τέτοια, που έβαλε τον Ποπάϋ να καταναλώνει σπανάκι, και έδωσε στη γυναίκα του το όνομα Olive Oil, και στον αδερφό της το όνομα Castor Oil.
Ο Segar πέθανε τελικά από την νόσο του Hodgkin σε ηλικία 44 ετών. Ο Ποπάϋ όμως, κατάφερε να μπει στις παιδικές ψυχές κατακτώντας τη θέση του σούπερ ήρωα-προστάτη των αδυνάτων, χάρις την εξαιρετική ρώμη που του χάριζε η υπερκατανάλωση σπανακιού. Πράγματι, τα χαρακτηριστικά του Ποπάϋ που οφείλονταν στην λήψη σπανακιού ήταν φοβερά αρρενωπά για τα body-building κριτήρια της εποχής του μεσοπολέμου. Υπολογίζεται ότι ο Ποπάϋ κατανάλωσε 36 τόνους σπανακιού στην ιστορία του.. Ο κοκκινοτρίχης Ποπάϋ είχε μία μόνο ατέλεια: Είχε ελάχιστα μαλλιά στο κεφάλι, όπως και ο πραγματικός του ήρωας, ο Fiegel. Κανείς δεν ασχολήθηκε με το πόσα μαλλιά είχε το χαρούμενο ναυτάκι, γιατί το ναυτικό του καπέλο δεν άφηνε περιθώρια για περαιτέρω εξιχνίαση.
Από το 1930 μέχρι σήμερα, η Φαρμακογνωσία έχει κάνει τεράστιες προόδους, κυρίως λόγω της εμφάνισης των νέων ευαίσθητων τεχνικών της Αναλυτικής Χημείας. Δύο Γερμανοί Φαρμακοποιοί αποφάσισαν να μελετήσουν ξανά το σπανάκι, και δημοσίευσαν το 1981 στο περιοδικό British Medical Journal τις ανακαλύψεις τους: Το σπανάκι περιέχει πράγματι σίδηρο, αλλά σε ποσότητα ακριβώς 10 φορές μικρότερη από τη ποσότητα που δημοσιεύτηκε στην μελέτη του Tschrish. Ο δαίμων του τυπογραφείου εκείνης της εποχής είχε κατά λάθος προσθέσει ένα δεκαδικό ψηφίο! Επομένως εάν ο Ποπάϋ έτρωγε π.χ αυγά, ή συκώτι θα έπαιρνε πολύ περισσότερο σίδηρο απ’ ότι με το σπανάκι! Και σαν να μην έφτανε αυτό, βρέθηκε ότι στο σπανάκι υπάρχει μεταξύ άλλων αρκετή ποσότητα βιταμίνης Α. Η υπερβιταμίνωση-Α προκαλεί τριχόπτωση. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Fiegel ήταν άτριχος, ενώ δεν υπήρχε κληρονομικό ιστορικό αλωπεκίας. Να γιατί ο Ποπάϋ σχεδιαζόταν με 3 μόνο τρίχες στο κεφάλι του!
Άραγε πόσοι σύγχρονοι body-builders γνωρίζουν το ποιος πραγματικά μπορεί να τους δώσει πλήρεις πληροφορίες για τις ουσίες που παίρνουν; Πόσα «αθώα» βότανα που περιέχουν «το μυστικό της ζωής» έχουν τεκμηριωμένη βιβλιογραφικά αποτελεσματικότητα και ασφάλεια; Ο επαγγελματίας Φαρμακοποιός , δηλαδή ο επιστημονικά ενημερωμένος και επικοινωνιακά άρτιος Φαρμακοποιός μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους που θέλουν και να ομορφύνουν και να δυναμώσουν το σώμα τους. Και θα το κάνει σωστά. Γιατί πιστεύει στο «νους υγιής εν σώματι υγιές».
Στα φαρμακεία η ομορφιά θα πρέπει να είναι πάντα το σημαντικότερο παρακλάδι της υγείας, διότι δεν είναι σωστό να πληρώνει κανείς με την υγεία του το τίμημα για την ομορφιά του. Οι Φαρμακοποιοί που το έχουν συνειδητοποιήσει, διαθέτουν τα σωστά προϊόντα, με την πλούσια βιβλιογραφική τεκμηρίωση, και δίνουν τις σωστές συμβουλές όταν πρόκειται για τις ημερήσιες ανάγκες των πελατών τους σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία ανάλογα με την ατομική ιδιαιτερότητα για την οποία χρειάζονται να πάρουν τις ουσίες αυτές. Παραδείγματος χάριν, η ακμή, το κάπνισμα, το body building, και η τριχόπτωση, απαιτούν διαφορετικές ποσοστιαίες αναλογίες σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, και αυτό το ξέρουν οι επαγγελματίες φαρμακοποιοί. Για το λόγο αυτό, έχουν αρκετούς Ποπάϋ σαν χρόνιους-ευχαριστημένους πελάτες, και πολύ καλές σχέσεις με τους αθλίατρους. Kαντε το και εσείς.

28/1/09

Ο Σαίξπηρ, ο φαρμακοποιός, και η θρέψη του δέρματος


Η Ελληνική αγορά έχει γεμίσει από «φυσικά» προϊόντα, τα οποία ανεξάρτητα από το τι κάνουν, για πιο λόγο χρησιμοποιούνται με άλλα λόγια, περιέχουν βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Έτσι, θα βρούμε «φυσικό» γάλα εμπλουτισμένο με βιταμίνες και ασβέστιο, καραμέλες και τσίχλες με βιταμίνη C, αρωματικά μαντήλια και βερνίκια νυχιών με την ίδια βιταμίνη, σοκολάτες εμπλουτισμένες με ιχνοστοιχεία κ.ο.κ. Φυσικά, όλα αυτά τα «φυσικά» προϊόντα πωλούνται εντός ή και εκτός φαρμακείου.
Από την άλλη μεριά έχουμε την επίθεση των εξειδικευμένων «αλοιφόκρεμων» που ταΐζουν το κατοχικό σας δέρμα με ότι παχυντικό και νόστιμο μπορεί να φανταστεί ο νους σας. Φυσικά ακόμη και σε μορφή κρέμας να είναι, το γεύμα που προορίζεται για το δέρμα θα πρέπει να έχει και βιταμίνες σαν καλούδια με την δικαιολογία ότι φτάνουν αμέσως στο δέρμα.
Κάποιες φορές ο ίδιος ο τρομοκρατημένος καταναλωτής που δεν βλέπει τόση βελτίωση στο δέρμα του με βάση τα ποσά που ξόδεψε γι αυτόν το σκοπό, φτανει να αναφωνεί Σαιξπηρικά : Να ζεί κανείς η να μη ζεί με αυτά που ακούει να λέγονται στις διαφημίσεις ;
Ο επαγγελματίας φαρμακοποιός δεν έχει αυτό το Σαιξπηρικό δίλημμα, διότι γνωρίζει ότι η σωστή απάντηση εξαρτάται από την ηλικία του κοσμετικού ασθενή, καθώς και από την διατροφική του ιστορία. Για παράδειγμα, ένας πελάτης του που είναι κάτω από 40 χρονών και δεν τρέφεται σωστά αλλά τον ενδιαφέρει μεταξύ άλλων και η υγεία και η εμφάνιση του δέρματος του, δεν χρειάζεται να καταφύγει σε βιταμινικές κρέμες. Μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιήσει πολυβιταμινούχα σκευάσματα που χορηγούνται από του στόματος. Την διαφορά των χρημάτων μπορεί να την χρησιμοποιήσει ο πελάτης του για να προμηθευτεί προϊόντα maquillage. Η άποψη αυτή τεκμηριώνεται και βιβλιογραφικά. Σε μια κλινική μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2002 στο έγκυρο περιοδικό Journal of American Medical Association, οι R.Fletcher K. Fairfield τονίζουν την ανάγκη λήψης της ημερήσιας απαιτούμενης ποσότητας βιταμινών και ιχνοστοιχείων με στόχο την πρόληψη μιας παθολογικής κατάστασης.
Αντίθετα, όσο αυξάνει η ηλικία, μπορούν να προστίθενται θρεπτικές κρέμες για κοσμετολογικά σκοπό, διότι υπάρχει διαταραχή της πρόσληψης των σωστών σε ποιότητα και ποσότητα τροφών από το δέρμα μέσω της κυκλοφορίας του αίματος και της λέμφου.
Εκεί όμως , ο φαρμακοποιός θα βρει ένα άλλου τύπου Σαιξπηρικό ερώτημα:
Το φράγμα του δέρματος να το διαπερνά η να μην το διαπερνά κανείς;
Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Άλλες φορές πρέπει να το διαπεράσουμε και άλλες όχι. Την τεχνολογία της διαπέρασης του φράγματος την έχουμε. Τα φάρμακα, όπως και τα καλά καλλυντικά χρησιμοποιούν ενισχυτές ρόφησης, και επιλέγουν/ρυθμίζουν τα έκδοχα της κρέμας με τέτοιο τρόπο που η φαρμακευτική/καλλυντικοτεχνική ουσία να "μην νοιώθει φυσικοχημικά" άνετα μεσα στην κρέμα, και να θέλει πάσει θυσία να περάσει στο δερμα, γιατι εκεί θα βρεί καλύτερες για την ουσία φυσικοχημικές παραμέτρους.
Ακόμη κι ο επαγγελματίας φαρμακοποιός όμως , ανθρωπος είναι. Και όταν βλέπει ουσίες που δεν διαπερνούν το φράγμα του δέρματος είτε διότι δεν πρέπει, είτε διότι δεν μπορούν , ενώ η παρασκευάστρια εταιρεία διαρρηγνύει τα ιμάτια της ότι φτάνει μέχρι το βάθος του δέρματος , τότε τον πιάνουν τα "Σαιξπηρικά του" :

Να τους ξεφορτωθώ η να μην τους ξεφορτωθώ;

27/1/09

Οταν ο Ομηρος έφτιαξε φάρμακο


Θυμάμαι με νοσταλγία τα δύσκολα δυο πρώτα χρόνια των σπουδών μου στη φαρμακευτική του Πανεπιστημίου της Πάτρας. Το πρόγραμμα σπουδών μου φαινόταν αλλοπρόσαλλο. Τη μια ώρα μαθαίναμε Βοτανική, τη δεύτερη ώρα κάναμε χημεία, την τρίτη ώρα φυσική, την τεταρτη ανατομία, την πέμπτη αναλυτική χημεία, και τη λέξη φάρμακο δεν είχε ακόμα καταφέρει να την προφέρει το στόμα μας. Μα τι σόι επιστημη είναι αυτή η Φαρμακευτική; Αυτή δεν είναι επιστήμη είναι....πεταλούδα! Πάει και ρουφάει ότι βρεί απο τις άλλες επιστήμες. Σε λίγο θα μας βάλουνε να κάνουμε και ...Αρχαία Ελληνικά!Ετσι μονολογούσα Μέχρι που κάποια χρόνια αργότερα μερικά δημοσιεύματα μου βάλανε τα γυαλία.Τι; Φάρμακο απο την Οδύσσεια του Ομήρου κυκλοφορεί αυτούσιο στα φαρμακεία;Και μάλιστα συνταγογράφουμενο; Και όμως έτσι έχουν τα πράγματα αγαπητοί συνάδελφοι, φίλοι και αναγνώστες μου.Σήμερα λέω να σας διηγηθώ ένα φάρμακο κατα της νόσου Alzheimer που ανακαλύφθηκε μετα απο γλωσσολογική επεξεργασία της Οδύσσειας του Ομήρου. Και πριν σας τη διηγηθώ να ξεκαθαρίσω ότι ανήκω στους Ελληνες αλλά όχι στους Ελληναράδες.



Σύμφωνα με την παγκόσμια οργάνωση υγείας, περίπου 35 εκατομμύρια άτομα πρόκειται να πάσχουν από τη νόσο που περιγράφτηκε από τον Alzheimer ως το 2010. Με τα σημερινά στοιχεία, οι άνθρωποι που εμφανίζουν μόνιμη απώλεια της μνήμης τους λόγω της νόσου αποτελούν το 1.4% του υποσυνόλου του πληθυσμού που έχει ηλικία μεταξύ 65-69. Το αντίστοιχο όμως ποσοστό στις ηλικίες 85-89 ανέρχεται σε 21.6% Στο παρελθόν η νόσος αντιμετωπιζόταν με χολινεργικούς αγωνιστές όπως η DMAE, και με φυσικές ουσίες (cholinergic precursors) όπως η χολίνη και η CDP-χολίνη. Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν έρθει στο προσκήνιο αναστολείς της χολινεστεράσης, που σαν αποτέλεσμα της δράσης τους ενισχύουν τον χολινεργικό τόνο. Αυτήν την φαρμακολογική πληροφορία μας την δίδαξε ο Όμηρος στην Οδύσσεια. Καθώς συνεχιζόταν η περιπλάνηση του Οδυσσέα,έφτασε στο νησί της Κίρκης. Εκεί, η Κίρκη έδωσε στους άνδρες του Οδυσσέα ένα δηλητήριο που τους έκανε να ξεχάσουν ότι ο τελικός τους προορισμός ήταν η Ιθάκη. Τότε ο Οδυσσέας, ε τη βοήθεια του θεού Απόλλωνα έφτιαξε ένα αντίδοτο από ένα φυτό της περιοχής, και το έδωσε στους άντρες του να πιουν. Μόλις το αντίδοτο έκανε τη δράση του οι άνδρες ξανάρχισαν να θυμούνται κι έτσι δραπέτευσαν από το νησί της Κίρκης. Ο Όμηρος αναφέρει το φυτό το όνομα "Μόλυ" και το περιγράφει.


Το 1983 οι Πλαϊτάκης & Duvoisin, δημοσίευσαν ένα άρθρο στο Journal of clinical neuropharmacology σύμφωνα με το οποίο το δηλητήριο που έδωσε η Κίρκη στους συντρόφους του Οδυσσέα ήταν Datura stramonium διότι η ατροπίνη που περιέχει μπορεί να προκαλέσει αμνησία και παραισθήσεις. Η Datura stramonium είναι φυτό που αφθονεί στη Μεσογειακή λεκάνη. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το φυτό "Μόλυ" επάνω στο οποίο βασίστηκε το αντίδοτο του Οδυσσέα στους συντρόφους του πρέπει να ήταν το Galanthus nivalis. Στο φυτό αυτό ανακαλύφθηκε μια ουσία που προκαλεί αναστολή της χολινεστεράσης και ονομάστηκε γαλανταμίνη. Το συγκεκριμένο εύρημα των δυο ερευνητών ήταν εξαιρετικά σημαντικό όχι μόνο από τη σκοπιά του Εθνοφαρμακολόγου αλλά και από τη σκοπιά του απλού ιστορικού: Στον ομηρικό κόσμο της Ιλιάδας, η έννοια του φαρμάκου ως αγαθού έχει σχεδόν αμελητέα σημασία, διότι οι ήρωες της Ιλιάδας, τραυματίζονται αλλά είτε πεθαίνουν, είτε επανέρχονται δριμύτεροι, και πάντως δεν αρρωσταίνουν ποτέ. Αντίθετα στην οδύσσεια η χρήση του φαρμάκου που, αν και χρησιμοποιούμενο στην προκειμένη περίπτωση ως αντίδοτο, βοηθάει τη μνήμη, αποδεικνύει το φόβο που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες τόσο για τα γηρατειά όσο και για τις παθήσεις που τα συνοδεύουν. Η ενίσχυση της μνήμης έκανε τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του να ξαναθυμηθούν το σκοπό τους που ήταν η επιστροφή στην Ιθάκη. Η δρόγη καταγράφεται από τον Διοσκουρίδη στο περί ύλης Ιατρικής ως τονωτικό και διεγερτικό της μνήμης. Η καταγραφή αυτή δεν πέρασε στους μεταγενέστερους συγγραφείς της αρχαιότητας και του Μεσαίωνα.
Το 1950 ο Βούλγαρος Εθνοφαρμακολόγος Paskov κατέγραψε τη συνήθεια του πληθυσμού μερικών χωριών στη χρήση της δρόγης με στόχο την ανακούφιση του νευρόπονου. Οι χωρικοί έτριβαν τα φύλα του φυτού στις πάσχουσες περιοχές. Η περαιτέρω φαρμακογνωστική μελέτη που επακολούθησε οδήγησε στην απομόνωση του αλκαλοειδούς γαλανταμίνη. Η φαρμακολογική έρευνα έδειξε ότι η γαλανταμίνη αναστέλλει την ακετυλοχολινεστεράση, το ένζυμο δηλαδή που προκαλεί τη διάσπαση του νευρομεταβιβαστή ακετυλοχολίνη. Η ακετυλοχολίνη παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην μυϊκή σύσπαση όσο και στη διατήρηση του μυϊκού τόνου. Έτσι, η γαλανταμίνη χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς στην αντιμετώπιση της νευρίτιδας και της νευραλγίας καθώς και στην οφθαλμολογία και γαστρεντερολογία. Χρησιμοποιήθηκε επίσης και στην αντιμετώπιση της παράλυσης λόγω προσβολής από πολιομυελίτιδα. Το 1980 διαπιστώθηκε ότι το φάρμακο είναι σε θέση να διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, γεγονός που επέσυρε την προσοχή των ερευνητών της βελγικής φαρμακευτικής εταιρείας Jansen. To γεγονός της δράσης του φαρμάκου στο ΚΝΣ δημιούργησε το ερώτημα της πιθανής χρήσης του στη νόσο του Alzheimer. Τα αποτελέσματα ήταν τόσο ενθαρρυντικά που αποφασίστηκε η μαζική παραγωγή του φαρμάκου. Έτσι, το 2001 η γαλανταμίνη πήρε έγκριση από τον FDA για τη νόσο του Alzheimer (Revinyl®). Η ανάγκη για παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων οδήγησε σε συστηματική έρευνα τόσο για την ολική χημική του σύνθεση, όσο και για την ανεύρεση άλλων φυσικών πηγών πλούσιων σε γαλανταμίνη). Τελικά ο βολβός του Νάρκισσου (Narcissus pseudonarcissus, daffodil) βρέθηκε τόσο πλούσιος σε γαλανταμίνη που χρησιμοποιείται σε καλλιέργειες στο Βέλγιο για την εξαγωγή του φαρμάκου που προερχόμενο από τη φύση καλείται να αντιμετωπίσει μια φυσική νόσο.


Μη με ρωτήσετε πόσο καλό φάρμακο είναι το Reminyl.
Δεν θεωρώ σωστό να κάνω δημόσιες αναφορές προκαταβάλοντας τους ασθενείς θετικά ή αρνητικά.Αυτά θα τα λέμε μέσα στα επιστημονικά περιοδικά και τα συνέδρια του κλάδου.Γαργαλίζομαι όμως να σας πώ ότι εαν είχα φαρμακείο και ο ασθενής απέναντι μου κάνει συχνή βόλτα στα αρχαία Ελληνικά, και τι δεν θα έδινα να του πώ την ιστορία του φαρμάκου του. Απο την ιστορία του όμως καταλαβαίνει κανείς ότι η φαρμακευτική είναι δι-επιστήμη: Μαζεύει όλα τα καλούδια της ανθρώπινης γνώσης και τα κάνει φάρμακα. Ακόμη κι αν η γνώση αυτή είναι παγιδευμένη σε κείμενα που άλλες θετικές επιστήμες μόνο την ώρα της Ιστορίας τα επισκέπτονται.Καλέ μου Όμηρε, που σε πέθανα στο "σκονάκι" όταν είμουνα στο λύκειο....Ο κόσμος του φαρμάκου σε ευχαριστεί.Εστω και με μια ανάρτηση στο ταπεινό ιστολόγιο του φαρμάκου.

26/1/09

Παρουσίαση του βιβλίου μου: Φαρμακοδιατροφική

Αποτελεί κοινή πλέον αίσθηση ότι οι επιταγές της φαρμακολογίας και της διαιτητικής παρότι έχουν κοινό σκοπό, που δεν είναι άλλος από την επιτυχή πρόληψη ή αντιμετώπιση της νόσου, εδώ και αρκετό καιρό έχουν πάρει διαφορετικές κατευθύνσεις. Το διάσημο ρητό του Ιπποκράτη « η τροφή σου να είναι το φάρμακο σου, και το φάρμακο σου να είναι η τροφή σου» στην πράξη έχει διαιρεθεί σε δυο σχολές: τη φαρμακολογική και τη διαιτητική.
Η φαρμακολογική σχολή ενώ γνωρίζει την επίδραση της τροφής στη νόσο, τείνει να αγνοεί την επίδραση της τροφής στο φάρμακο, περιορίζοντας την στο επίπεδο των φαρμακοκινητικού τύπου αλληλεπιδράσεων. Έτσι, οι ανεπιθύμητες ενέργειες ενός φαρμάκου που μπορεί να αποτελεί αγωγή βάσης για την καταπολέμηση της νόσου αντιμετωπίζονται είτε με την αντικατάσταση του από ένα ασφαλέστερο, αλλά όχι απαραίτητα αποτελεσματικότερο φάρμακο, είτε με την συγχορήγηση του με ένα δεύτερο φάρμακο που στόχο έχει να ελαττώσει τις ανεπιθύμητες ενέργειες του πρώτου. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται η πολυφαρμακία και πιθανά ελαττώνεται η συμμόρφωση του ασθενή.
Από την άλλη μεριά η διαιτητική σχολή ενώ ευαγγελίζεται τη συνεισφορά της τροφής στην αντιμετώπιση της νόσου, αρκετά συχνά κωφεύει στο γεγονός ότι ο ασθενής θα πρέπει να λάβει φαρμακευτική αγωγή ή οποία θα πρέπει να παραμένει ανεπηρέαστη από την επίδραση της τροφής. Για παράδειγμα, η διαιτητική παρέμβαση με τροφές πλούσιες σε Κάλιο, είναι ασύμβατη με τη χορήγηση αντυπερτασικών της ομάδας των ανταγωνιστών του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης.
Η χημεία τροφίμων θεμελίωσε μια τρίτη διάσταση στο ζήτημα των σχέσεων του φαρμάκου με την τροφή . Κατ αρχήν με τις διαδικασίες της επεξεργασίας τροφίμων, δημιουργήθηκαν νέα τρόφιμα που αποτελούνται από τεχνητά μείγματα θρεπτικών στοιχείων. Τέτοιο παράδειγμα είναι τα εμπλουτισμένα τρόφιμα. Η χημεία τροφίμων εισήγαγε στην αντίστοιχη βιομηχανία τα πρόσθετα των τροφίμων που σε κάποιες περιπτώσεις είτε εμφανίζουν ενεργό φαρμακολογική δράση, είτε προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις, είτε τέλος προκαλούν αλληλεπιδράσεις με το φάρμακο. Έτσι, ο διαχωρισμός μεταξύ της επιλογής μεταξύ της «φυσικής» τροφής και της «χημικής» φαρμακευτικής αγωγής φαντάζει επιπόλαιος.
Τέλος, η φαρμακευτική κατάφερε να ενσωματώσει τις νέες γνώσεις σε σχέση με την κινητική των τροφών στο γαστρεντερικό σωλήνα και την επίδραση τους στο φάρμακο, δημιουργώντας στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα τη βιοφαρμακευτική και τη φαρμακοκινητική. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη δημιουργία νέων φαρμακοτεχνικών μορφών όπως οι μορφές βραδείας/ ελεγχόμενης αποδέσμευσης. Η συμβολή της στη διάθεση μορφών που –μεταξύ άλλων πλεονεκτημάτων -παρακάμπτουν την επίδραση της τροφής σε διάφορα ή σε όλα τα σημεία του γαστρεντερικού σωλήνα (πχ ενέσιμες μορφές, υπόθετα, αεροσόλ) συνέβαλε στην ελαχιστοποίηση των αλληλεπιδράσεων τροφής-φαρμάκου. Από την άλλη όμως μεριά, η φαρμακευτική απομακρύνθηκε από την ιδέα ότι η κατάλληλη τροφή θα μπορούσε αφενός μεν να αυξήσει την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου, αφετέρου δε να βελτιώσει το προφίλ ασφαλείας του. Το φαινόμενο αυτό είναι πασιφανές εάν ανατρέξει κάποιος στα φύλλα οδηγιών των φαρμάκων, στα οποία ενώ αναφέρονται τροφές οι οποίες πρέπει να αποφεύγονται, δεν αναφέρονται τροφές οι οποίες θα έπρεπε να προστεθούν στο διαιτολόγιο του ασθενή επειδή βελτιώνουν είτε το κλινικό όφελος είτε την ασφάλεια του φαρμάκου.
Το βιβλίο αυτό έρχεται να καλύψει το βιβλιογραφικό κενό ανάμεσα στη φαρμακολογία και τη διαιτητική. Στόχος του είναι να αποτελέσει έναν επιστημονικό πυρήνα αναφοράς για το φαρμακοποιό το γιατρό και το διαιτολόγο για την από κοινού συμβολή τους στη διαχείριση της νόσου του ασθενή (disease management) με τέτοιο τρόπο που αφενός μεν να βελτιώνει τη συμμόρφωση του στη συνολική φαρμακευτική και διαιτητική φροντίδα, αφετέρου δε να μην παράγει αλληλοσυγκρουόμενα επιστημονικά αποτελέσματα.
Υπό την έννοια αυτή, το βιβλίο δεν αντικαθιστά κανένα εγχειρίδιο διαιτολογίας διότι στόχος του είναι η επίτευξη της μέγιστης αποτελεσματικότητας και ασφάλειας της προτεινόμενης φαρμακευτικής αγωγής, χωρίς να αγνοεί ότι ο ασθενής θα πρέπει παράλληλα να τρέφεται σωστά. Επίσης η παρεντερική διατροφή δεν αποτελεί στόχο ενημέρωσης του βιβλίου. Το βιβλίο αυτό δεν αντικαθιστά επίσης κανένα εγχειρίδιο φαρμακολογίας διότι δεν έχει στόχο να ενημερώσει τον αναγνώστη για το πλήρες φάσμα των ιδιοτήτων ή των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων που εξετάζει. Μόνο οι ανεπιθύμητες ενέργειες που αντιμετωπίζονται με την κατάλληλη διατροφή περιγράφονται.
Για να γεφυρωθεί η απόσταση αυτή ανάμεσα στη διαιτητική και τη φαρμακολογία, δημιούργησα μια νέας έννοια, την έννοια της φαρμακοδιατροφικής, για να γίνει αντιληπτή η σχέση του φαρμάκου με την τροφή πέρα από το επίπεδο των μεταξύ τους αλληλεπιδράσεων. Με τη χρήση του βιβλίου αυτού οι επιστήμονες της υγείας θα μπορούν αφενός μεν να μεγιστοποιούν τα οφέλη της φαρμακευτικής αγωγής με τη χρήση των κατάλληλων τροφών, αφετέρου δε θα μπορούν να προτείνουν κατάλληλες δίαιτες στον ασθενή λαμβάνοντας υπ όψιν τη φαρμακευτική του αγωγή.
Η συνολική αντιμετώπιση της νόσου στον 21ο αιώνα δεν θα πρέπει να περνά μέσα από το δίλημμα κατάλληλο φάρμακο ή κατάλληλη διατροφή, διότι και τα δύο έχουν τη θέση τους στη φαρμακοδιατροφική αντιμετώπιση της νόσου. Ελπίζω το βιβλίο να συμβάλει στην ισχυροποίηση της άποψης αυτής από τους επιστήμονες της υγείας.

22/1/09

Ενα διαστημόπλοιο που λέγεται Φάρμακο

Εάν το να ταξιδεύει κάποιος εκεί που δεν πάτησε κολύμπησε ή πέταξε ανθρωπος διδάσκεται, τότε ο τίτλος του επίτιμου διδασκάλου ανήκει αναμφίβολα στον Ιούλιο Βερν. Κι αυτό γιατί ο Βερν οραματιζόμενος την ανθρώπινη υπέρβαση ανακάλυπτε μηχανές ταξιδιών που έκαναν του ήρωες του να γυρίσουν τη γη σε 80 ημέρες ,να πλεύσουν 20000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα και να εκτοξευτούν από τη γη για να φτάσουν στη σελήνη.
Στην εποχή που έζησε ο Ιούλιος Βερν, στην εποχή που οραματιζόταν ταξίδια στην άκρη του μακρόκοσμου, σε όλο το ύψος το πλάτος και το βάθος του, η μέση ηλικία του ανθρώπου δεν ξεπερνούσε τα 50 χρόνια. Κι αυτό γιατί η πενικιλλίνη, η ασπιρίνη, η κορτιζόνη, η αδρεναλίνη, τα αναισθητικά και τα περισσότερα εμβόλια δεν είχαν ακόμη ανακαλυφθεί. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα της εποχής του Ιουλίου Βερν ήταν ότι οι επιστήμονες γνώριζαν ότι τα φάρμακα που είχαν ανακαλυφθεί ανακούφιζαν ή θεράπευαν μια νόσο δεν ήξεραν το πώς γίνεται αυτό. Δεν καταλάβαιναν το πώς ένα φάρμακο κατάφερνε να φτάσει στο όργανο που έπασχε. Αυτό το ταξίδι στο κέντρο του μικρόκοσμου ούτε ο Ιούλιος Βερν δεν μπορούσε να το διανοηθεί, γιατί δεν μπορούσε να απαντήσει, όπως και οι φαρμακοποιοί του δεκάτου ένατου αιώνα σε στοιχειώδη ερωτήματα: Γιατί περνάει στην κυκλοφορία; Γιατί επιλέγει να συγκεντρωθεί σε ένα όργανο και όχι σε κάποιο άλλο; Γιατί δρα σε ένα όργανο κι όχι σε περισσότερα; Γιατί πρέπει ο ασθενής να παίρνει πολλές φορές το φάρμακο αντι για μια μόνο φορά; Που χάνεται το φάρμακο μετά τη δράση του; Φεύγει από το σώμα; Πως φεύγει; Τι και ποιος το διώχνει από το σώμα;
Επειδή ακριβώς δεν μπορούσαν να απαντήσουν στα παραπάνω ερωτήματα, οι φαρμακοποιοί του 19ου αιώνα αποτύγχαναν παταγωδώς στο να φτιάξουν φάρμακα που θα δρούσαν κάθε φορά με τον ίδιο τρόπο , ενώ το θεραπευτικό τους αποτέλεσμα θα ξεκινούσε στον ίδιο χρόνο και θα διαρκούσε τον ίδιο χρόνο σε κάθε άνθρωπο. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι τα φάρμακα της εποχής εκείνης είχαν κολοσσιαίες παρενέργειες σε σχέση με τα σημερινά, έκαναν τους ασθενείς να μην συμμορφώνονται με τις οδηγίες του ιατρού ή του φαρμακοποιού τους. Το θεωρούσαν συχνά χάσιμο χρόνου, και προτιμούσαν απλά να προσευχηθούν για τη σωτηρία τους.
Το πλήρωμα του χρόνου όμως έφερε στην φαρμακευτική την πολυπόθητη γνώση με την οποία καταφέρθηκαν να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα. Με τη βοήθεια της Φαρμακολογίας, της βιοχημείας, της μοριακής βιολογίας, της φυσικής, και των μαθηματικών, η φαρμακευτική κατάφερε να φτιάξει μικρά διαστημόπλοια. Πρόκειται για τα φάρμακα που χρησιμοποιείτε καθημερινά για να κάνουν ταξίδι στο μικρόκοσμο του σώματος μας, χωρίς να προκαλούν ή να φοβίζουν με την εμφάνιση τους όπως τα διαστημόπλοια ή οι πολεμικές μηχανές. Κι αυτό είναι λογικό γιατί τα φάρμακα είναι όπλα-μηχανές που κατασκευάστηκαν για να σώζουν κι όχι για να αφαιρούν ζωές. Έτσι, τα μικρά αυτά διαστημόπλοια δεν έχουν κάτι το εκκεντρικό επάνω τους. Δεν υπάρχουν εσοχές και εξοχές, δεν υπάρχουν δεξαμενές καυσίμων, δεν υπάρχει κινητήρας, δεν φαίνεται τίποτε ! Κι αυτό κάνει τους περισσότερους ανθρώπους να πιστεύουν ότι τα φάρμακα αποτελούνται από τη φαρμακευτική ουσία που είναι ανακατεμένη με αλεύρι και τίποτε άλλο. Αυτό όμως απέχει πολύ από την πραγματικότητα.
Κάθε δισκίο που παίρνετε διαθέτει επάνω του εκτός από τη φαρμακευτική ουσία, αρκετές διαφορετικές ουσίες που χρησιμεύουν ως όργανα πλοήγησης και προστασίας: Περιέχει συνδετικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για να κρατούν τη φαρμακευτική ουσία που βρίσκεται σε μορφή σκόνης ενωμένη με τα υπόλοιπα συστατικά. Χωρίς αυτές, τα δισκία που κρατάτε στα χέρια σας θα διαλύονταν πριν καν φτάσουν στο στόμα σας. Περιέχουν επίσης αποσαρθρωτικές ουσίες . Αποστολή τους είναι να διαλύσουν το φάρμακο στο σωστό σημείο του γαστρεντερικού σωλήνα. Εάν δεν υπήρχαν, το φάρμακο απλά θα άλλαζε το ταξίδι του και θα κατέληγε….. στον καμπινέ σας, και μάλιστα αναλλοίωτο! Περιέχει επίσης λιπαντικά, αντικολλητικά και ολισθητικά. Εάν δεν υπήρχαν, το φάρμακο θα καταστρεφόταν μέσα στην ίδια τη μηχανή που το παρασκευάζει, από την υψηλή τριβή και τη θερμοκρασία. Περιέχει επίσης προσροφητικές ουσίες που συγκρατούν τη φαρμακευτική ουσία μέσα στο φάρμακο εάν αυτή είναι σε υγρή μορφή. Περιέχει ακόμη τις απαραίτητες χρωστικές, αρωματικές και γλυκαντικές ουσίες που απαιτούνται για να γίνει το φάρμακο οσο το δυνατόν πιο εύληπτο. Και τέλος, περιέχει επικαλυπτικές ουσίες που το κάνουν να μοιάζει με κουφέτο, εάν το φάρμακο πρέπει να προστατευτεί από τα υγρά του στομάχου επειδή το φάρμακο πρέπει να απορροφηθεί οπωσδήποτε από το έντερο. Η ύπαρξη λοιπόν όλων των παραπάνω συστατικών κάνουν το φάρμακο ένα μικρό διαστημόπλοιο έτοιμο να πλοηγηθεί από το στόμα μέχρι την άκρη του μικρόκοσμου: τους χημικούς υποδοχής του πάσχοντος κυττάρου.
Για να πραγματοποιηθεί όμως αυτό το ταξίδι απαιτείται πλοηγός. Και αυτός δεν είναι άλλος από τον χρήστη του φαρμάκου, τον ασθενή δηλαδή. Και επειδή ο ασθενής συνήθως δεν εχει δίπλωμα για μια τέτοια πλοήγηση, θα πρέπει να ακολουθεί τις οδηγίες του ιατρού και του φαρμακοποιού του. Γιατί η κύρια δύναμη πλοήγησης του μικρού αυτού διαστημόπλοιου είναι η συμμόρφωση του στις οδηγίες λήψης, δόσης και φύλαξης του φαρμάκου, που εάν δεν τηρηθούν, η φαρμακευτική ουσία δεν θα προσεδαφιστεί ποτέ στον κατάλληλο τόπο και χρόνο. Ίσως ο όρος συμμόρφωση να φαίνεται σήμερα αδόκιμος γιατί παραπέμπει σε ενέργειες σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Επιβλήθηκε όμως για να δείξει τη σημασία της πειθαρχίας που έπρεπε να επιβληθεί στον ασθενή ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές, ιδεολογικές ή γευσιγνωστικές απόψεις του για τα φάρμακα, με στόχο την τήρηση της θεραπείας. Πράγματι, η μη συμμόρφωση στις οδηγίες λήψης, δόσης, και φύλαξης του φαρμάκου αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς λόγους για την αποτυχία της φαρμακευτικής αγωγής. Για το λόγο αυτό αξίζει να γνωρίζει ο κάθε σκεπτόμενος ανθρωπος τις στοιχειώδεις αυτές οδηγίες συμμόρφωσης

Συμμόρφωση ως προς τη λήψη
Ακολουθείτε πιστά τις οδηγίες του φαρμακοποιού σας για τη λήψη του φαρμάκου σας πριν ή μετα από φαγητό. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν ένα φάρμακο παίρνεται μετα το φαγητό αυτό σημαίνει το φάρμακο ερεθίζει το στομάχι. Αυτό είναι σωστό για μερικά φάρμακα όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη αναλγητικά, αλλά αποτελεί μέρος μόνο της αλήθειας. Και η αλήθεια έγκειται στο ότι όταν ο φαρμακοποιός σας συνιστά τη λήψη μετα το φαγητό, αυτό σημαίνει ότι το φάρμακο πρεπει να απορροφηθεί οπωσδήποτε από το στομάχι όπου το περιβάλλον πρέπει να είναι οσο το δυνατόν πιο όξινο. Αυτό επιτυγχάνεται μετα από την πρόσληψη τροφής όπου εκκρίνεται υδροχλωρικό οξύ αυξάνοντας έτσι την οξύτητα του στομάχου στο μέγιστο δυνατόν. Αντίθετα, εάν το φάρμακο συνιστάται να λαμβάνεται προ γεύματος, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απορροφηθεί από το έντερο. Εάν ο ασθενής δεν συμμορφωθεί σε αυτήν την οδηγία και πάρει το φάρμακο μετα το φαγητό, τότε αυτό θα παγιδευτεί από την τροφή με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η έναρξη της δράσης του. Ένα κλασσικό πρακτικό παράδειγμα είναι το πώς λαμβάνεται η ασπιρίνη σε σύγκριση με την παρακεταμόλη. Εάν ο χρήστης της παρακεταμόλης εχει λάβει φαγητό πριν το φάρμακο, τότε μάλλον θα αργήσει να του περάσει ο πονοκέφαλος. Αντίθετα, ο χρήστης της ασπιρίνης θα ωφεληθεί εάν μαζί με την ασπιρίνη τσιμπήσει και κάτι, γιατί η ασπιρίνη θα εισέλθει γρηγορότερα στην κυκλοφορία, και επομένως θα δράσει γρηγορότερα.
Ένας άλλος παράγοντας συμμόρφωσης στην κατηγορία αυτή, είναι ο τρόπος που λαμβάνονται περισσότερα του ενός φάρμακα. Αρκετοί ασθενείς παίρνουν τα φάρμακα ταυτόχρονα για να ξεμπερδεύουν. Αυτό όμως για μερικά φάρμακα μπορεί να αποβεί επιβλαβές για τον ασθενή διότι υπάρχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων, με αποτέλεσμα ένα φάρμακο να εξουδετερώνει ή να επιταχύνει τη δράση ενός άλλου. Για το λόγο αυτό η ακριβής ώρα λήψης του κάθε φαρμάκου θα πρέπει να τηρείται ευλαβικά, πάντοτε σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού ή του φαρμακοποιού σας. Αλληλεπιδράσεις όμως μπορούν να συμβούν και μεταξύ φαρμάκου και τροφής. Γι αυτό, καλό είναι να ρωτάτε εάν υπάρχουν κάποιες τροφές που θα πρέπει να αποφεύγετε ή να επιδιώκετε να φάτε, κατά τη διάρκεια της αγωγής σας.
Τέλος, θα πρέπει να αποφεύγετε να κόβετε τα δισκία που δεν φέρουν γραμμή διχοτόμησης στη μέση εάν δεν σας εχει δοθεί η ανάλογη οδηγία από τον ιατρό ή το φαρμακοποιό σας και εφόσον αναφέρεται ρητά στο φύλλο οδηγιών του φαρμάκου. Υπάρχει ο κίνδυνος είτε να καταστραφεί το φάρμακο, είτε να μπει γρήγορα στο αίμα με άμεσες επικίνδυνες συνέπειες για την υγεία σας.

Συμμόρφωση ως προς τη δόση
Αρκετοί άνθρωποι είτε από φόβο προς τα φάρμακα είτε από υπεραισιοδοξία, τηρούν ένα δικό τους δασολογικό σχήμα. Άλλες φορές παίρνουν μικρότερη δόση από αυτή που τους συστάθηκε, (ακόμη και διχοτομώντας τα δισκία όπως είδαμε παραπάνω), και άλλες φορές μεγαλύτερη. Στην πρώτη περίπτωση η ίαση δεν επιτυγχάνεται είτε καθυστερεί δραματικά. Μερικές μάλιστα φορές επέρχεται σοβαρή επιδείνωση. Τέτοια περίπτωση είναι η λήψη αντιβιοτικών. Εάν λάβετε χαμηλότερη δόση από αυτή που σας συστήθηκε, ή, ακόμη χειρότερα διακόψετε τη λήψη του αντιβιοτικού αμέσως μόλις υποχωρήσει ο πυρετός, τότε το μόνο που καταφέρατε είναι να δημιουργήσετε στο σώμα σας ανθεκτικά στελέχη μικροβίων ως προς το αντιβιοτικό που σας συστήθηκε. Σύντομα λοιπόν τα συμπτώματα θα επανέλθουν και μάλιστα δριμύτερα, και τότε θα χρειαστείτε ισχυρότερο αντιβιοτικό. Στην περίπτωση που λάβετε φάρμακο σε δόση μεγαλύτερη από αυτή που σας συστήθηκε τότε εκτός του ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος δηλητηρίασης, καταπονείτε τον οργανισμό σας με ένα φάρμακο που θα αυξήσει τις ανεπιθύμητες ενέργειες του χωρίς αναγκαστικά να διπλασιαστεί το αποτέλεσμα της επιθυμητής δράσης του.


Συμμόρφωση ως προς τη φύλαξη

Τα φάρμακα είναι πολύ ευαίσθητες χημικές ουσίες. Η ευαισθησία τους στις συνθήκες του περιβάλλοντος είναι το αντίτιμο για το πόσο μακρύ ταξίδι είναι ικανά να κάνουν στο μικρόκοσμο του σώματος μας, που είναι τόσο διαφορετικός χημικά από το εξωτερικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Με άλλα λόγια τα φάρμακα κατασκευάστηκαν για να ζήσουν και να ταξιδέψουν μέσα στο σώμα μας και όχι έξω από αυτό, και το γεγονός αυτό από μόνο του απαιτεί ένα σεβασμό από μέρους μας γι αυτό που κάνουν για μας. Ο σεβασμός αυτός συνίσταται στη σωστή τους μεταχείριση. Φυλάξτε λοιπόν τα φάρμακα που απαιτούν ψυγείο χωρίς να τα τοποθετείτε στην κατάψυξη. Τα υπόλοιπα φάρμακα, μπορείτε να τα φυλάξετε στο κλειδωμένο φαρμακείο του σπιτιού σας που καλό θα ήταν να μην να βρίσκεται στο λουτρό, για να τα προστατέψετε από την υγρασία. Μην εκθέτετε τα φάρμακα σε δυνατό φως για μεγάλο χρονικό διάστημα, και γενικά καλό είναι τα φάρμακα να βγαίνουν από το κουτί τους μόνο κατά τη στιγμή της λήψης τους. Και προπαντός θα πρέπει πάντα να ελέγχετε την ημερομηνία λήξης του φαρμάκου σας. Γιατί εάν εχει παρέλθει, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος για το μικρό σας διαστημόπλοιο να μην προσεδαφιστεί ποτέ στα κύτταρα σας με αποτέλεσμα εσείς να απογειωθείτε…για άλλους κόσμους, λόγω αστοχίας υλικού.

Τον 19ο αιώνα ο Ιούλιος Βερν οραματίστηκε τον άνθρωπο ως κυρίαρχο του σύμπαντος με τη βοήθεια μηχανών που ο ίδιος κατασκεύασε και πλοήγησε. Τον 21ο αιώνα οι φαρμακοποιοί οραματίζονται έναν άνθρωπο ως κυρίαρχο του σώματος του, με τη βοήθεια των μικρών χημικών διαστημοπλοίων που λέγονται φάρμακα. Η συμμόρφωση του χρήστη τους στις οδηγίες λήψης δόσης και φύλαξης, δεν αποτελεί ένα αναγκαίο κακό. Είναι μια νίκη του σκεπτόμενου μυαλού, που με τη σειρά της δίνει την κινητοποίηση στους ανθρώπους να δημιουργούν συνέχεια καλύτερα φάρμακα που θα παρατείνουν τη διάρκεια της ζωής τόσο που να κάνουν τον κάθε υποψήφιο Ιούλιο Βερν να βλέπει τα όνειρα του να γίνονται πραγματικότητα…..