27/1/09

Οταν ο Ομηρος έφτιαξε φάρμακο


Θυμάμαι με νοσταλγία τα δύσκολα δυο πρώτα χρόνια των σπουδών μου στη φαρμακευτική του Πανεπιστημίου της Πάτρας. Το πρόγραμμα σπουδών μου φαινόταν αλλοπρόσαλλο. Τη μια ώρα μαθαίναμε Βοτανική, τη δεύτερη ώρα κάναμε χημεία, την τρίτη ώρα φυσική, την τεταρτη ανατομία, την πέμπτη αναλυτική χημεία, και τη λέξη φάρμακο δεν είχε ακόμα καταφέρει να την προφέρει το στόμα μας. Μα τι σόι επιστημη είναι αυτή η Φαρμακευτική; Αυτή δεν είναι επιστήμη είναι....πεταλούδα! Πάει και ρουφάει ότι βρεί απο τις άλλες επιστήμες. Σε λίγο θα μας βάλουνε να κάνουμε και ...Αρχαία Ελληνικά!Ετσι μονολογούσα Μέχρι που κάποια χρόνια αργότερα μερικά δημοσιεύματα μου βάλανε τα γυαλία.Τι; Φάρμακο απο την Οδύσσεια του Ομήρου κυκλοφορεί αυτούσιο στα φαρμακεία;Και μάλιστα συνταγογράφουμενο; Και όμως έτσι έχουν τα πράγματα αγαπητοί συνάδελφοι, φίλοι και αναγνώστες μου.Σήμερα λέω να σας διηγηθώ ένα φάρμακο κατα της νόσου Alzheimer που ανακαλύφθηκε μετα απο γλωσσολογική επεξεργασία της Οδύσσειας του Ομήρου. Και πριν σας τη διηγηθώ να ξεκαθαρίσω ότι ανήκω στους Ελληνες αλλά όχι στους Ελληναράδες.



Σύμφωνα με την παγκόσμια οργάνωση υγείας, περίπου 35 εκατομμύρια άτομα πρόκειται να πάσχουν από τη νόσο που περιγράφτηκε από τον Alzheimer ως το 2010. Με τα σημερινά στοιχεία, οι άνθρωποι που εμφανίζουν μόνιμη απώλεια της μνήμης τους λόγω της νόσου αποτελούν το 1.4% του υποσυνόλου του πληθυσμού που έχει ηλικία μεταξύ 65-69. Το αντίστοιχο όμως ποσοστό στις ηλικίες 85-89 ανέρχεται σε 21.6% Στο παρελθόν η νόσος αντιμετωπιζόταν με χολινεργικούς αγωνιστές όπως η DMAE, και με φυσικές ουσίες (cholinergic precursors) όπως η χολίνη και η CDP-χολίνη. Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν έρθει στο προσκήνιο αναστολείς της χολινεστεράσης, που σαν αποτέλεσμα της δράσης τους ενισχύουν τον χολινεργικό τόνο. Αυτήν την φαρμακολογική πληροφορία μας την δίδαξε ο Όμηρος στην Οδύσσεια. Καθώς συνεχιζόταν η περιπλάνηση του Οδυσσέα,έφτασε στο νησί της Κίρκης. Εκεί, η Κίρκη έδωσε στους άνδρες του Οδυσσέα ένα δηλητήριο που τους έκανε να ξεχάσουν ότι ο τελικός τους προορισμός ήταν η Ιθάκη. Τότε ο Οδυσσέας, ε τη βοήθεια του θεού Απόλλωνα έφτιαξε ένα αντίδοτο από ένα φυτό της περιοχής, και το έδωσε στους άντρες του να πιουν. Μόλις το αντίδοτο έκανε τη δράση του οι άνδρες ξανάρχισαν να θυμούνται κι έτσι δραπέτευσαν από το νησί της Κίρκης. Ο Όμηρος αναφέρει το φυτό το όνομα "Μόλυ" και το περιγράφει.


Το 1983 οι Πλαϊτάκης & Duvoisin, δημοσίευσαν ένα άρθρο στο Journal of clinical neuropharmacology σύμφωνα με το οποίο το δηλητήριο που έδωσε η Κίρκη στους συντρόφους του Οδυσσέα ήταν Datura stramonium διότι η ατροπίνη που περιέχει μπορεί να προκαλέσει αμνησία και παραισθήσεις. Η Datura stramonium είναι φυτό που αφθονεί στη Μεσογειακή λεκάνη. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το φυτό "Μόλυ" επάνω στο οποίο βασίστηκε το αντίδοτο του Οδυσσέα στους συντρόφους του πρέπει να ήταν το Galanthus nivalis. Στο φυτό αυτό ανακαλύφθηκε μια ουσία που προκαλεί αναστολή της χολινεστεράσης και ονομάστηκε γαλανταμίνη. Το συγκεκριμένο εύρημα των δυο ερευνητών ήταν εξαιρετικά σημαντικό όχι μόνο από τη σκοπιά του Εθνοφαρμακολόγου αλλά και από τη σκοπιά του απλού ιστορικού: Στον ομηρικό κόσμο της Ιλιάδας, η έννοια του φαρμάκου ως αγαθού έχει σχεδόν αμελητέα σημασία, διότι οι ήρωες της Ιλιάδας, τραυματίζονται αλλά είτε πεθαίνουν, είτε επανέρχονται δριμύτεροι, και πάντως δεν αρρωσταίνουν ποτέ. Αντίθετα στην οδύσσεια η χρήση του φαρμάκου που, αν και χρησιμοποιούμενο στην προκειμένη περίπτωση ως αντίδοτο, βοηθάει τη μνήμη, αποδεικνύει το φόβο που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες τόσο για τα γηρατειά όσο και για τις παθήσεις που τα συνοδεύουν. Η ενίσχυση της μνήμης έκανε τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του να ξαναθυμηθούν το σκοπό τους που ήταν η επιστροφή στην Ιθάκη. Η δρόγη καταγράφεται από τον Διοσκουρίδη στο περί ύλης Ιατρικής ως τονωτικό και διεγερτικό της μνήμης. Η καταγραφή αυτή δεν πέρασε στους μεταγενέστερους συγγραφείς της αρχαιότητας και του Μεσαίωνα.
Το 1950 ο Βούλγαρος Εθνοφαρμακολόγος Paskov κατέγραψε τη συνήθεια του πληθυσμού μερικών χωριών στη χρήση της δρόγης με στόχο την ανακούφιση του νευρόπονου. Οι χωρικοί έτριβαν τα φύλα του φυτού στις πάσχουσες περιοχές. Η περαιτέρω φαρμακογνωστική μελέτη που επακολούθησε οδήγησε στην απομόνωση του αλκαλοειδούς γαλανταμίνη. Η φαρμακολογική έρευνα έδειξε ότι η γαλανταμίνη αναστέλλει την ακετυλοχολινεστεράση, το ένζυμο δηλαδή που προκαλεί τη διάσπαση του νευρομεταβιβαστή ακετυλοχολίνη. Η ακετυλοχολίνη παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην μυϊκή σύσπαση όσο και στη διατήρηση του μυϊκού τόνου. Έτσι, η γαλανταμίνη χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς στην αντιμετώπιση της νευρίτιδας και της νευραλγίας καθώς και στην οφθαλμολογία και γαστρεντερολογία. Χρησιμοποιήθηκε επίσης και στην αντιμετώπιση της παράλυσης λόγω προσβολής από πολιομυελίτιδα. Το 1980 διαπιστώθηκε ότι το φάρμακο είναι σε θέση να διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, γεγονός που επέσυρε την προσοχή των ερευνητών της βελγικής φαρμακευτικής εταιρείας Jansen. To γεγονός της δράσης του φαρμάκου στο ΚΝΣ δημιούργησε το ερώτημα της πιθανής χρήσης του στη νόσο του Alzheimer. Τα αποτελέσματα ήταν τόσο ενθαρρυντικά που αποφασίστηκε η μαζική παραγωγή του φαρμάκου. Έτσι, το 2001 η γαλανταμίνη πήρε έγκριση από τον FDA για τη νόσο του Alzheimer (Revinyl®). Η ανάγκη για παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων οδήγησε σε συστηματική έρευνα τόσο για την ολική χημική του σύνθεση, όσο και για την ανεύρεση άλλων φυσικών πηγών πλούσιων σε γαλανταμίνη). Τελικά ο βολβός του Νάρκισσου (Narcissus pseudonarcissus, daffodil) βρέθηκε τόσο πλούσιος σε γαλανταμίνη που χρησιμοποιείται σε καλλιέργειες στο Βέλγιο για την εξαγωγή του φαρμάκου που προερχόμενο από τη φύση καλείται να αντιμετωπίσει μια φυσική νόσο.


Μη με ρωτήσετε πόσο καλό φάρμακο είναι το Reminyl.
Δεν θεωρώ σωστό να κάνω δημόσιες αναφορές προκαταβάλοντας τους ασθενείς θετικά ή αρνητικά.Αυτά θα τα λέμε μέσα στα επιστημονικά περιοδικά και τα συνέδρια του κλάδου.Γαργαλίζομαι όμως να σας πώ ότι εαν είχα φαρμακείο και ο ασθενής απέναντι μου κάνει συχνή βόλτα στα αρχαία Ελληνικά, και τι δεν θα έδινα να του πώ την ιστορία του φαρμάκου του. Απο την ιστορία του όμως καταλαβαίνει κανείς ότι η φαρμακευτική είναι δι-επιστήμη: Μαζεύει όλα τα καλούδια της ανθρώπινης γνώσης και τα κάνει φάρμακα. Ακόμη κι αν η γνώση αυτή είναι παγιδευμένη σε κείμενα που άλλες θετικές επιστήμες μόνο την ώρα της Ιστορίας τα επισκέπτονται.Καλέ μου Όμηρε, που σε πέθανα στο "σκονάκι" όταν είμουνα στο λύκειο....Ο κόσμος του φαρμάκου σε ευχαριστεί.Εστω και με μια ανάρτηση στο ταπεινό ιστολόγιο του φαρμάκου.