Από τη φασματοσκοπία στις φωτοδερματοπάθειες

Ο όρος αντηλιακό πάντοτε με ενοχλούσε. Κλείστε τα μάτια σας, και φανταστείτε τι εχει να γίνει έτσι και σβήσει ο ήλιος μας. Ανοίξτε ένα βιβλίο, και διαβάστε τι θερμοκρασίες επικρατούν στους πλανήτες που βρίσκονται μακριά από τον ήλιο. Και πάνω απ’ όλα, φανταστείτε τι θα πάθετε εάν το καλοκαίρι δεν πάτε διακοπές για να χαρείτε τον ήλιο. Άσε που χωρίς ήλιο βιταμίνη D δεν γίνεται…..Και χωρίς βιταμίνη D στα παιδιά σωστά οστά δεν φτιάχνονται. Απο την άλλη μεριά η υπερπαραγωγή βιταμίνης D είναι η "θερμοκοιτίδα" του μελανώματος!

Επομένως ο επαγγελματίας φαρμακοποιός δεν εχει κανένα πρόβλημα με τον ήλιο, και γι αυτό δεν θα πρέπει να χρησιμοποιεί τη λέξη αντηλιακό. Αφήστε τις καλλυντικαντζούδες να χρησιμοποιούν τη λέξη αυτή. Ο επαγγελματίας φαρμακοποιός όμως, έχει πρόβλημα με την αντίδραση του δέρματος ειδικά και του σώματος γενικά στην ηλιακή ακτινοβολία, και θα πρέπει να χρησιμοποιεί τον όρο φωτοπροστατευτικό. Γιατί στο φαρμακείο υπάρχουν – εκτός των άλλων-και φωτοευαίσθητοι πελάτες για τους οποίους είναι ανήθικο και αντιεπιστημονικό να περιμένουν ως το καλοκαίρι για να φωτοπροστατευτούν. Στήν άνάρτηση αυτή θα προσεγγίσουμε τις φωτοδερματοπάθειες από τη σκοπιά του φαρμακοποιού.

Από τη φασματοσκοπία στη φωτοευαισθησία

Εάν αποπειραθείτε να ρωτήσετε ένα γιατρό για τη φωτοευαισθησία, θα σας «κατεβάσει» πιθανόν δέκα τόμους ανοσολογίας, γιατί αυτή είναι ( και έτσι πρέπει να είναι ) η προσέγγιση που κάνει για τη διάγνωση. Για το φαρμακοποιό όμως, τα πράγματα είναι απλά και ξεκάθαρα, αρκεί να θυμηθείτε λίγο, πολύ λίγο, μερικές αρχές από τα μαθήματα ενόργανης φαρμακευτικής ανάλυσης του 2ου -3ου έτους.

Αλήθεια, θυμάστε τα χρόνια που κάναμε φασματοσκοπία NMR, φασματοσκοπία IR, φασματοσκοπία UV, φασματοσκοπία μάζας κλπ, κλπ, κλπ; Εκεί λοιπόν λέγαμε ότι κάθε μόριο εχει έναν κατά-δικό του φυσικοχημικό χαρακτήρα, ένα δικό του Εγώ. Όταν όμως ρίχναμε ενέργεια στα μόρια με τη μορφή ακτινοβολίας, τότε προκαλούσαμε παροδικές αλλαγές στα μόρια, δημιουργούσαμε δηλαδή στιγμιαία, ένα Υπερεγώ τους. (θυμάστε; Κάμψη, στρέψη, δόνηση, θραύση, μαγνητικός συντονισμός, σ-σ*, π-π*, φωταύγεια κλπ). Από τη μελέτη του «Υπερεγώ» των μορίων, μπορούσαμε να βρούμε το Εγώ τους, μπορούσαμε δηλαδή να βρούμε την ταυτότητα του άγνωστου μορίου.

Σωστά! Μόνο που αυτό γινόταν μέσα στο αυστηρά ελεγχόμενο περιβάλλον των φασματογράφων. Όταν όμως η ηλιακή ακτινοβολία δημιουργήσει επάνω στο δέρμα μας μόρια - Υπερεγώ, τότε ο οργανισμός μας, σε αντίθεση με το φασματογράφο δεν τα αναγνωρίζει (non-self) και κινητοποιεί τους ανοσολογικούς μηχανισμούς που προκαλούν αλλεργία ή τοξικότητα Το φαινόμενο αυτό λέγεται φωτοευαισθησία.

Από τη φωτοευαισθησία, στις φωτοδερματοπάθειες

Η διαδικασία της φωτοευαισθησίας περιλαμβάνει διεργασίες που οδηγούν στις κλινικές εκδηλώσεις των αντιδράσεων της φωτοευαισθησίας. Οι κυριότερες από αυτές τις διεργασίες είναι η φωτοαλλεργία, και η φωτοτοξικότητα. Η φωτοαλλεργία είναι ανοσολογικού τύπου αντίδραση, και συνεπώς δεν εξαρτάται από τη δόση της ουσίας που προσλήφθηκε. Ακόμα και μια μονο απειροελάχιστη δόση, μπορεί να διεγείρει τους μηχανισμούς αλλεργίας. Αντίθετα η φωτοτοξικότητα δεν σχετίζεται με το ανοσολογικό σύστημα, και ως εκ τούτου, είναι δοσοεξαρτώμενη. Και οι δυο πάντως αυτές μορφές της φωτοευαισθησίας, είναι υπεύθυνες για τη γένεση των φωτοδερματοπαθειών.

Με τον όρο φωτοδερματοπάθειες, εννοούμε τις παθολογικές εκείνες καταστάσεις οι οποίες περιλαμβάνουν δερματικές εκδηλώσεις στην εμφάνιση των οποίων υπεισέρχεται η ηλιακή ακτινοβολία. Για το λόγο αυτό η πρόληψη και η αντιμετώπιση τους απαιτεί εκτός των άλλων και φωτοπροστατευτική αγωγή. Στις παθήσεις αυτές, η φωτοευαισθησία είτε αποτελεί πρωτοπαθή αιτιολογικό παράγοντα (γι αυτό και τις λέμε ιδιοπαθείς) είτε αποτελεί παράγοντα που επιδεινώνει τη νόσο (πχ στον ερυθηματώδη λύκο) είτε τέλος αποτελεί διαγνωστικό στοιχείο της νόσου (πχ στις πορφυρίες).

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει μια ταξινόμηση των φωτοδερματοπαθειών.

Το κεφάλαιο αυτό της εξωγενούς ευαισθητοποίησης πρέπει να ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον επαγγελματία φαρμακοποιό γιατί όταν στον πελάτη του έχουν συνταγογραφηθεί τα φάρμακα που περιγράφονται στον παρακάτω πίνακα, η συγχορήγηση τους με φωτοπροστατευτικό για την πρόληψη, ή η χορήγηση εκτός των άλλων και ενός φωτοπροστατευτικού για την αντιμετώπιση της φωτοδερματοπάθειας που προκλήθηκε, αποτελεί μια πράξη ηθικά και επιστημονικά ολόσωστη.

Στα περιστατικά φαρμακευτικής φωτοευαισθησίας, ο ασθενής έρχεται στο φαρμακείο, παρουσιάζοντας εικόνα που μοιάζει με ηλιακό έγκαυμα. Μονο που η βαρύτητα του είναι δυσανάλογη με την εποχή του έτους (χειμώνας, άνοιξη). Συχνά ο ασθενής παρουσιάζει πλάγια, περιφερική αποκόλληση του κεράτινου δίσκου του νυχιού. Παρατηρώντας τον, μπορείτε να δείτε τεταμένες πομφόλυγες στα προεξέχοντα ακραία σημεία του σώματος του. Επίσης είναι συχνή η συνύπαρξη μελάγχρωσης που οφείλεται στην συγκέντρωση του φαρμάκου στο δέρμα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, εκτός από την παραπομπή στον δερματολόγο, επιβάλλεται η άμεση χορήγηση φωτοπροστατευτικού.

Συμπέρασμα

Για τον επαγγελματία φαρμακοποιό, το αντηλιακό αποτελεί ένα προληπτικό φάρμακο. Και ως φάρμακο που είναι, δεν πρέπει να λέγεται αντηλιακό αλλά φωτοπροστατευτικό.
Ο επαγγελματίας φαρμακοποιός εχει την επιστημονική υποχρέωση, να καλύψει από πλευράς φωτοπροστασίας, όλους τους ασθενείς-πελάτες του που λαμβάνουν φωτοευαισθητοποιά φάρμακα.
Ο επαγγελματίας φαρμακοποιός εχει την ηθική υποχρέωση να καλύψει τα άτομα που πάσχουν από φωτοευαίσθητες παθήσεις με το κατάλληλο υποαλλεργικό φωτοπροστατευτικό .
Ο μη επαγγελματίας φαρμακοποιός μπορεί να περιμένει πότε θα έρθει το καλοκαίρι και πότε θα διαφημιστούν τα καλλυντικά στην τηλεόραση

Τελικά η φασματοσκοπία κάνει καλό στην μνήμη και την τσέπη του επαγγελματία φαρμακοποιού, ακόμη κι αν δεν υπάρχουν φασματοσκόπια στο φαρμακείο!